WGZH correstpondent

De Groene Amsterdammer: Vanochtend, vrijdag 21 december, om 09.00 uur vertrekt het kerstkonvooi van de Nederlandse burgerbeweging We Gaan Ze Halen (WGZH) uit Amsterdam naar Athene. Meer dan 25 auto’s met één of twee chauffeurs en een grote bus gaan rijden. Het is de bedoeling dat het konvooi feestelijk wordt uitgezwaaid, daarna kan de lange reis van Amsterdam door Duitsland, Slovenië, Kroatië, Servië, Macedonië en via Thessaloníki naar Athene beginnen.

Begin deze week heeft WGZH een officiële brief gestuurd aan de Griekse premier Tsipras en zijn minister van Migratiepolitiek Vitsas. Daarin spreekt de beweging de hoop uit dat Nederland in navolging van wat Portugal afgelopen oktober met Athene afsprak ook een bilaterale overeenkomst zal sluiten om zo snel mogelijk duizend vluchtelingen voor asielaanvraag uit de overvolle en onmenselijke Griekse kampen naar Nederland te halen. In afwachting van die toekomstige duizend vluchtelingen verzoekt WGZH de Griekse regering alvast honderdvijftig vluchtelingen te selecteren, en hen van geldige reisdocumenten te voorzien.

Het gaat om mensen die al zijn goedgekeurd voor asielaanvraag in Nederland, maar die om onbegrijpelijke redenen in Griekse kampen vast zitten. WGZH wil déze mensen rond het middaguur op 24 december op het plein voor het Griekse parlement oppikken. Ze kunnen op de terugreis van het konvooi mee naar Nederland om daar eindelijk te kunnen doen wat hen al lang beloofd is: asiel aanvragen.

Het vertrek van de symbolische We Gaan Ze Halen-stoet was nog niet bekend, of De Telegraaf ging tekeer. Hoofdredacteur Paul Jensen schreef meteen pontificaal op de site van ‘de grootste krant van Nederland’: ‘Als dit plan slaagt, is het hek van de dam.’ Staatssecretaris Harbers was ‘not amused’, en blunderde op de radio door opgewonden te roepen over ‘illegaal vervoer van mensen zonder verblijfsrecht’ en ‘mensensmokkel’. De verslaggever bracht er niets tegen in.

Lezen tegenwoordig behalve ministers ook journalisten geen stukken meer? WGZH had het van de daken geschreeuwd en met koeienletters opgeschreven: er gebeurt niets illegaals, alleen door de UNHCR en de Griekse regering zorgvuldig geselecteerde mensen met geldige reisdocumenten kunnen eventueel mee terug met het konvooi naar Nederland. Punt.

Zal het gaan lukken? Die kans is zo goed als nihil. Ook de Griekse regering, zo weet ik hier in Athene uit betrouwbare bron, is niet blij met de WGZH-actie. Dat lijkt in eerste instantie raar. Hoezo niet blij? De actie is bedoeld als een ‘EU Wake Up Call’, als solidariteits- en steunbetuiging. Niet alleen aan de tienduizenden creperende vluchtelingen in kampen in de rafels – Griekse, Italiaanse, Spaanse – van ons stervende Europa. Maar ook als hart onder de riem van het inmiddels straatarme, door de Trojka kapotbezuinigde Griekenland zélf. Griekenland is acht jaar lang leeggezogen en in de uitverkoop gegooid om Noord-Europese banken te redden. De maatregelen en leningen van de Trojka hadden niets met ‘hulp aan Hellas’ te maken. Maar dat terzijde.

WGZH stelt terecht dat het volstrekt onrechtvaardig is dat alleen de Zuid-Europese landen opgezadeld worden met de toestroom én opvang van honderdduizenden vluchtelingen. Terwijl de noordelijke EU-lidstaten ijskoud wegkijken. De Griekse, Italiaanse en Spaanse nationale grenzen zijn tevens de EU-grenzen. Het vluchtelingendrama is niet een probleem van alleen die drie grenslanden, maar van alle 27 EU-lidstaten tezamen. Daarom, omdat het iedereen tóen nog shockeerde, omdat het Brussel tóen nog overviel, kwamen na de dramatische vluchtelingenzomer van 2015 alle EU-lidstaten in paniek bijeen voor een noodakkoord.

Niemand weet het meer. Niemand herinnert het zich nog. De Nederlandse politiek houdt er sindsdien angstvallig haar mond over. Maar: in september 2015 heeft Klaas Dijkhoff zijn handtekening gezet onder een EU-akkoord dat 160.000 vluchtelingen over heel de EU verdeelde en waarmee hij Nederland verplichtte om tot en met september 2017 8712 vluchtelingen op te nemen uit de overbevolkte Griekse en Italiaanse opvangkampen. Het akkoord was bedoeld als een tijdelijke noodoplossing om Griekenland en Italië te ontlasten, buiten het verdrag van Dublin om. Want volgens dat Europese verdrag moeten alle vluchtelingen verplicht asiel aanvragen in het land van eerste aankomst.

Wat volgde was een treurig en wansmakelijk schouwspel. Sommige landen – zoals Oostenrijk, Polen en Hongarije – kwamen achteraf in opstand en weigerden ook maar één vluchteling op te nemen. De noordelijke EU-landen, Nederland voorop, buitelden over elkaar heen om onder het verdrag van 2015 uit te komen, als hielden zij een wedstrijdje om wie erin zou slagen de minste vluchtelingen op te halen, ongeacht de overeengekomen quota.

Na september 2017 hield iedereen opeens weer vast aan het Dublin-verdrag, en willen Noord-Europese lidstaten zelfs weer vluchtelingen naar ‘Griekenland als eerste aankomstland’ terugsturen.

In mei 2017 waren nog maar 1433 vluchtelingen uit de Griekse en Italiaanse vluchtelingenhel naar Nederland gehaald. Nu, in december 2018, zijn het er nog altijd slechts 1755. Een vierde van wat Nederland had afgesproken. Ook de andere EU-lidstaten lieten het afweten. Slechts twee landen hebben zich aan het akkoord gehouden: Malta en Finland.

In mei 2017 besloot We Gaan Ze Halen de Nederlandse regering voor de rechter te dagen, omdat het toen al duidelijk was dat Nederland niet van plan was zich aan de in september 2015 gemaakte EU-afspraken te houden. Na twee rechtszaken verloor WGZH. Waarom? De Nederlandse rechters hadden besloten klakkeloos het argument van de eigen regering over te nemen: de aantallen op te nemen vluchtelingen uit het verdrag zouden niet bindend, en ook niet absoluut zijn. Bovendien, zo beweerde de regering, was dat aantal van 8712 gebaseerd op een in 2015 gemaakte schatting van hoeveel vluchtelingen er in 2017 aangekomen zouden zijn, en op grond van een verdeelsleutel afhankelijk van de opnamecapaciteit van ieder land.

Die schatting, zo redeneerde Den Haag, was verkeerd geweest. Er waren dankzij de Turkije-deal van maart 2016 veel mínder vluchtelingen in gammele bootjes van de Turkse kust naar de Griekse eilanden overgestoken dan oorspronkelijk gedacht, dus hoefden Nederland en alle andere Noord-Europese landen veel minder vluchtelingen op te nemen dan in september 2015 was overeengekomen. Sterker, Rutte klopte zich triomfantelijk op de borst, riep dat Nederland meer dan andere landen z’n best had gedaan, en dat het verder heus niet ‘het beste jongetje uit de EU-klas hoefde te zijn’. Eerst maar eens zien wat de andere lidstaten deden.

Cynischer kon niet. De Turkije-deal werkte geheel niet, en heeft nooit gewerkt. Vluchtelingen werden juist níet van Griekse eilanden teruggestuurd naar Turkije zoals die deal beoogde, omdat Turkije door de coup van Erdogan in juli 2016 geen ‘veilig land’ meer was. Volgens internationaal recht mag je vluchtelingen niet naar onveilige landen deporteren. De kampen op de Griekse eilanden raakten dus voller en voller.

Omdat Macedonië, Bulgarije en Hongarije zonder enig Europees overleg in februari 2016 hun grenzen hadden gesloten, en tienduizenden wanhopige vluchtelingen in de modder en de kou vast kwamen te zitten bij Idomeni en andere grensovergangen, kregen vluchtelingen in Turkije via WhatsApp te horen dat de zee oversteken naar Griekenland niet zo’n goed idee meer was.

Dus verlegde de vlucht- en mensensmokkelroute zich van Turkije naar Griekse eilanden, van Turkije naar Italië, en vooral van Libië naar Italië. Die routes zijn langer en veel gevaarlijker. In Libië worden vluchtelingen massaal mishandeld, verkracht, als slaven verkocht en tot uitputtende dwangarbeid gedwongen, voor ze ‘mogen’ vluchten. De Middellandse Zee werd een nog groter massagraf dan ze al was. Ondertussen nam in 2017 het aantal op Griekse eilanden aangespoelde boten weer toe, en puilden de kampen op Lesbos en Samos meer uit dan ooit daarvoor. Feiten als bergketens, maar de Nederlandse regering en justitie trokken hun schouders op.

WGZH wist het ook even niet meer. Tot eerder dit jaar een gelijkgezinde Spaanse burgerbeweging voor vluchtelingen – sickofwaiting.org via de Spaanse stichting ‘Support Stop Mare Mortum’ (SSMM) – net zoals WGZH ooit in mei 2017, een zaak tegen de Spaanse staat aanspande. Na aanvankelijke verliezen won SSMM uiteindelijk in juli 2018 bij het Spaanse Hooggerechtshof.

De Spaanse rechters waren bikkelhard: de quota van 2015 waren wel degelijk absoluut en bindend voor alle EU-lidstaten, Spanje had verzaakt, en werd veroordeeld tot het opvoeren van de inspanningen om meer vluchtelingen naar Spanje te halen. Bovendien sprak het Hof over het laakbare feit dat op EU-niveau van de 160.000 vluchtelingen slechts 35.000 daadwerkelijk waren geplaatst, en stelde het dat er, gezien de laatste officiële cijfers, inmiddels 500.000 vluchtelingen in plaats van 160.000 over de EU verdeeld zouden moeten worden.

We Gaan Ze Halen schreef onmiddellijk in augustus 2018 een Open Brief aan Harbers en Grapperhaus:

‘Hooggeachte heer Grapperhaus, Hooggeachte heer Harbers,
Terwijl Italië en Griekenland al jaren moord en brand schreeuwen over het gebrek aan capaciteit heeft Nederland azc’s gesloten wegens een gebrek aan vluchtelingen. Nederland, het land van ‘afspraak is afspraak’, is zijn afspraken voor herverdeling van (oorlogs)vluchtelingen niet nagekomen. Van de afgesproken 160.000 zijn er maar 35.000 vluchtelingen herverdeeld op basis van Europese Besluiten. Niet alleen is de zuidkust van Europa hiermee aan de goden (of beter: demonen) overgeleverd, deze houding van gidslanden als Nederland ondermijnt de Europese waarden en daarmee het bestaansrecht van de EU.

Rechtszaken tegen de Staat – om Nederland te dwingen de vluchtelingenbesluiten na te komen – liepen vorig jaar op niets uit. Nu heeft de hoogste rechter in Spanje echter geoordeeld dat Spanje haar verplichtingen uit diezelfde Besluiten heeft verzaakt en wordt hernieuwde inspanning geëist. Het goede nieuws is dat de verplichtingen die jegens Spanje zijn bekrachtigd ook voor Nederland gelden, waarmee We Gaan Ze Halen alsnog gelijk heeft gekregen:

Waar het Haagse Gerechtshof oordeelde dat de Besluiten niet absoluut bedoeld waren en dat de Staat geen onvoorwaardelijke duidelijke verplichtingen kon worden opgelegd én het aantal herplaatsbare asielzoekers lager was dan verwacht. [hyperlink uitspraak] …
Heeft het Spaanse ‘Tribunal Supremo’ geoordeeld dat Lidstaten twee jaar lang weinig tot niets hebben gedaan om het verplichte aantal vluchtelingen op te nemen: “The small numbers of relocations (…) can be explained by a series of factors (…) in particular the lack of cooperation on the part of certain Member States.”

Feit is dat er minimaal 500.000 vluchtelingen zijn aangekomen die moeten worden herverdeeld (m.n. Syriërs en Eritreërs, bron: UNHCR en Frontex, [zie feitenstaatje]). Debet hier aan is de Europese onwil en het gebrek aan daadkracht. Kennelijk kiezen vluchtelingen liever de illegale mensensmokkelaarsroute dan de EU geplaveide legale weg, omdat die laatste niet werkt en de vooruitzichten dramatisch waren. Met gestrande vrachtwagens in Oostenrijk tot gevolg [hyperlink artikel Groene]. Zelfs in de hoogtijdagen van de vluchtelingencrisis – met 48.000 mensen op de Griekse eilanden per week [hyperlink] – nam Nederland – in Dijkhoffs woorden – ‘gestaag’ vijftig mensen per maand over.
In Europa geldt dat EU-recht overal hetzelfde moet worden uitgelegd. Toch heeft uw woordvoerder laten weten dat “de uitspraken van de Nederlandse rechters gewoon staan. Daar verandert niks aan.” [hyperlink AD] Dat lijkt ons voorbarig. De Spaanse uitspraak geeft blijk van “evident juiste uitleg van EU-recht”, waarmee Nederland volgens de goede trouw die geldt tussen de Lidstaten de Spaanse uitspraak niet kan negeren.

De Spaanse uitspraak zou u op één punt moeten bevallen: het eeuwige gegoochel met cijfers ontbreekt (500.000 vs. 35.000). Lidstaten moeten eenvoudigweg doen wat in de Besluiten staat: aangeven hoeveel plaatsen beschikbaar zijn en vervolgens alles doen om het verplichte aantal mensen op te nemen.

Het argument dat de instroom aan vluchtelingen lager zou zijn dan verwacht, is irrelevant. En bovendien feitelijk onjuist. Nu zelfs Nederland harde afspraken negeert en uw medeminister begrip toont voor de Oost-Europese dubbele agenda (geen vluchtelingen, wel subsidies) is de ondergang van de EU in gang gezet; paradoxaal juist door haar krampachtig te willen beschermen tegen een tegen “instroom” van buitenaf.

Neerlands trots – een blauwdruk te zijn voor rechtsstaat en democratie overal ter wereld – is slechts façade zonder solidariteit, daadkracht en respect voor grondrechten. Ervan uitgaand dat het u beiden ernst is met het waarborgen van de rechtsstaat én dat Nederland de EU een kans wil bieden zichzelf opnieuw uit te vinden, zal Nederland het voortouw moeten nemen. Dat kan vrij eenvoudig door de resterende vluchtelingen onder de Besluiten op te nemen (officieel: zo’n 1500), nu er 20.000 opvangplekken voor asielzoekers onbezet zijn (bron: rijksbegroting en COA). Mocht dat te veel zijn, dan alleen de kinderen. Italië is immers dichterbij dan Syrië, en het consulaat is goed bereisbaar.

Hoogachtend,
We Gaan Ze Halen
Namens deze, voorzitter Rikko Voorberg,
[Amnesty International, Vluchtelingenwerk Nederland, Kerk in Actie, andere Stichtingen, individuen, politici?]’

Alweer maakte de Nederlandse regering een lange neus. Maar haar strategie begint ontegenzeggelijk te wankelen, haar argumenten raken steeds meer uitgehold. De uitspraak van het Spaanse ‘Tribunal Supremo’ zal verstrekkende gevolgen hebben voor Nederland én andere EU-lidstaten. Helaas verlopen dit soort processen tergend langzaam, terwijl voor al die vluchtelingen die als ratten in de val zitten in Griekse kampen iedere seconde telt: 70.000 wanhopige vluchtelingen in abominabele Griekse kampen, waarvan 19.000 moeten zien te overleven in de allerergste detentiecentra op de Griekse eilanden; 45 procent daarvan zijn vrouwen en kinderen, 83 procent komt uit Syrië. Vrouwen en meisjes dragen ’s nachts luiers, omdat naar de wc gaan te gevaarlijk is. Verkrachte jongens hebben gescheurde en ontstoken anussen. Kinderen van vier bonken met hun hoofdjes tegen stenen muren, tot bloedens toe, totdat een hulpverlener ingrijpt. Tieners die zichzelf snijden en ophangen.

Voor de vierde keer sinds 2015 staat de winter voor de deur. Het is wachten op nog meer doodgevroren baby’s, zieken, zwakken, bejaarden. Want de voorzieningen – meestal flinterdunne tenten zonder verwarming – zijn nog steeds, ondanks alle waarschuwingen van vele ngo’s en ondanks al het geld dat Brussel aan de UNHCR en Athene geeft, verpletterend ontoereikend. Al die 46 kampen zouden per direct opgeheven moeten worden, zoals het nationale Griekse centrum voor ziekte en preventie al in juli 2016 stelde.

Dus nogmaals: waarom is de Griekse regering dan niet blij met deze WGZH-actie? Hoe meer vluchtelingen er hoe en door wie dan ook uit de Griekse kampen gehaald worden, hoe beter. Toch? Neen. Het is helemaal niet de bedoeling van Griekenland, noch van de EU en ook niet van de UNHCR – die de coördinatie van de vluchtelingenopvang in Griekenland toebedeeld heeft gekregen – om op welke manier dan ook de situatie van vluchtelingen te verbeteren. Niet door betere voorzieningen aan te leggen, niet door een meer menselijke opvang en humaner beleid te bewerkstelligen, niet door betere voedselvoorziening te organiseren, niet door betere medische hulp te leveren, niet door vluchtelingenkinderen van onderwijs te voorzien, niet door asielprocedures te versnellen, niet door vluchtelingen eerlijk en rechtvaardig over heel de EU te verdelen. Niets van dat alles.

Het is bewúst beleid van de EU, UNHCR en óók van de Griekse regering – die simpelweg moet doen wat de EU opdraagt, want nog steeds staat ze onder auspiciën van de Trojka met inmiddels een andere voorzitter dan Dijsselbloem – om de omstandigheden in Griekse kampen uitzichtloos te laten zijn en blijven. Dat heet ‘deterrent policy’, ‘afschrikbeleid’. De EU meent immers dat het verbeteren van de omstandigheden voor deze verdoemden der aarde een ‘aanzuigende werking’ zou hebben. Met hetzelfde absurde argument zijn de reddingsschepen op de Middellandse Zee uit het water gehaald. Alsof al die mensen náár de EU vluchten, in plaats van wég van oorlog, geweld, terreur, honger en extreme ellende. Stellen dat humane opvang, gebaseerd op de internationale rechten van de mens, een ‘aanmoedigende’ of ‘aanzuigende’ werking zou hebben, is hetzelfde als zeggen: we moeten vooral geen dokters opleiden, geen ziekenhuizen bouwen, want dat stimuleert mensen maar om massaal ziek te worden.

De EU telt vijfhonderd miljoen inwoners. Demografisch gezien en volgens sociologen van naam zouden wij, de rijksten der aarde, makkelijk tien procent van ons bevolkingsaantal als vluchteling moeten kunnen opvangen, integreren, van een veilig bestaan voorzien. Dat is dus vijf miljoen. En we krijgen het als EU niet eens voor elkaar 160.000, laat staan 500.000 wanhopige mensen een plekje te geven.

De wal zal het schip keren. Momenteel zijn er 65 miljoen vluchtelingen wereldwijd. Zie Ai Weiwei’s film Human Flow: in 2030 zullen dat er 210 miljoen zijn. Fort Europa een optie? Nee, de EU en de wereld zullen gedwongen worden de vluchtelingenproblematiek mondiaal en efficiënt aan te pakken. Er verschijnen al minuscule lichtpuntjes aan de gitzwarte horizon: het Marrakesh-akkoord – nog veel te slap en niet bindend, maar het is een beginnetje – de uitspraak van het Spaanse Hooggerechtshof, Portugal dat in oktober een bilaterale afspraak met Griekenland maakte, en as we speak is begonnen met het overhevelen van duizend vluchtelingen uit Griekse kampen.

Daarom is WGZH vanochtend naar Athene vertrokken, om er in de duisternis van deze tijd nóg een klein lichtpuntje aan toe te voegen. De chauffeurs verwachten niets, maar hopen op een wonder. Want dat zou het zijn wanneer op maandag 24 december al is het maar vijftig door de Griekse regering geselecteerde vluchtelingen met geldige reisdocumenten klaar zullen staan.
Maar zoals iedereen weet die er woont: in Griekenland kunnen op het laatste moment de meest onverwachte en gekke dingen gebeuren. We gaan het allemaal meemaken.

Ingeborg Beugel is correspondent in Athene. Ze volgt de komende tijd het wel en wee van de stoet op de voet, en zal er in januari een samenvattend stuk over schrijven. Acht chauffeurs van het konvooi slapen in haar Atheense loft in slaapzakken op yogamatjes op de grond. Ook hun verhalen zal zij optekenen.
Volg het konvooi via @IBeugel en wegaanzehalen.nl